Δεν θα ξεχάσω ποτέ το συναίσθημα που είχα βγαίνοντας, τη δεκαετία του ‘90, από κάποια ταινία πολεμικών τεχνών, μια ταινία από εκείνες για τις οποίες όλοι αναρωτήθηκαμε ή ακόμη κάπου κρυφά μέσα μας ευχηθήκαμε να έχουμε την τύχη να γνωρίσουμε ένα αντίστοιχο δάσκαλο πολεμικών τεχνών ο οποίος θα μας μυήσει στα μεγάλα μυστικά της τέχνης. Στην εποχή μας, ακόμα περισσότερο, αναζητάμε τον δάσκαλο εκείνο που θα μας διδαξει αυτό που ευλπιστούμε να μάθουμε χωρίς καθόλου κόπο αλλά με περίσσια ικανότητα.

Πριν από όλα αυτά όμως, θα πρέπει να σκεφτούμε ποια είναι η ουσία του δασκάλου. Διαφέρει ο δάσκαλος των πολεμικών τεχνών από τον δάσκαλο των γενικών γνώσεων; Με μια πρώτη ματιά, ΝΑΙ! Διαφέρουν ως προς το γνωστικό αντικείμενο που διδάσκουν, αλλά η βάση τους θα πρέπει να είναι ίδια ως προς τις ηθικές προεκτάσεις και τον λόγο που κάνουν αυτό που κάνουν. Αν θέλουμε μάλιστα να είμαστε ειλικρινείς, η διδασκαλία είναι λειτούργημα, όπoιο κι αν είναι το αντικείμενο που πραγματεύεται. Και για να δώσω ένα απτό παράδειγμα, δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, καλύτερη περιγραφή για την εικόνα ενός δασκάλου γνώμη μου από την ταινία «Μανταντάγιο» (Ο δάσκαλος) του Ιάπωνα σκηνοθέτη Ακίρα Κουροσάβα.

Ο δάσκαλος λοιπόν μπορεί να γίνει πηγη έμπνευσης, αλλά ταυτόχρονα και πηγή μεγάλων παρεξηγήσεων, και αυτό έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τον λόγο για τον οποίο καθένας από εμάς (και συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου σε αυτό) αποφάσισε να ασχοληθεί με τη διδασκαλία. Δυστυχώς, αν ο υποψήφιος δάσκαλος δεν διαθέτει μια ισορροπημένη προσωπικότητα, αυτοπεποίθηση, αυτογνωσία μπορεί να οδηγήσει τον εαυτό του αλλά και τους μαθητές τους σε άσχημους δρόμους με τραγικές συνέπειες για όλους. Δεν διάλεξα τυχαία τις παραπάνω λέξεις για να περιγράψω έναν «καλό δασκαλο» ανάμεσα σε δεκάδες άλλες πιθανές που θα μπορούσαν εξίσου καλά να τον περιγράψουν. Στη συνέχεια, θα τις αναλύσω με βάση προσωπικές εμπειρίες αλλά και εμπειρίες φίλων και συνεργατών και θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί μπορούν να γίνουν ένα καλό εφαλτήριο για κάποιους ή να καταβαραθρώσουν άλλους.

Θα ήθελα εδώ να σημειώσω ότι αν προσέξατε παραπάνω δεν αναφέρομαι ΚΑΘΟΛΟΥ στην τεχνική ικανότητα του δασκάλου την οποία θα αναπτύξω σε άλλο άρθρο στο μέλλον, κι αυτό επειδή κατά τη γνώμη μου είναι πιο σημαντικό ένας δάσκαλος να αφήνει το στίγμα του στον χώρο των πολεμικών τεχνών χάρη στον χαρακτήρα του και τις πράξεις του παρά χάρη στις τεχνικές του γνώσεις αν κι αυτό χρήζει επίσης μεγάλης συζήτησης.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν :

Ισορροπημένη προσωπικότητα

Καλό είναι ένας άνθρωπος πριν μπει σε μια αίθουσα να διδάξει:

α) να αναρωτηθεί γιατί το κάνει αυτό,

β) τί περιμένει να αποκομίσει από αυτό το οποίο θα κάνει.

Τα χειρότερα παραδείγματα μέσα στον χώρο μας δυστυχώς έχουν να κάνουν με τα δύο παραπάνω σημεία, δηλαδή με τους λάθους λόγους για τους οποίους κάποιοι ακολούθησαν τη διδασκαλία αλλά ταυτόχρονα και με τις ανεκπλήρωτες προσδοκίες που μετατρέπονται σε βαρύ φορτίο τόσο για τον δάσκαλο όσο και για τους μαθητές. Κατά τη γνώμη μου, θα είναι ιδανικό όταν κάποιος ξεκινάει να διδάξει να έχει μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα η οποία να αποπνέει, σεβασμό, σε κοινωνικό ή και φιλικό επίπεδο, πέραν του γνωστικού αντικειμένου που διδάσκει. Αν κάποιος αναζητά την αναγνώριση μέσω της διδασκαλίας, όταν προσπαθήσει αναζητήσει επίσης τον σεβασμό των μαθητών του (μια διαδικασία χρονοβόρα και επίπονη μερικές φορές όταν έχεις να κάνεις με ενήλικες), το πιο πιθανό είναι να μετατραπεί σε δάσκαλο-σατράπη, όπως λέω μερικές φορές αστειευόμενος, αν δεν λάβει τον σεβασμό που απαιτεί.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, το παιδικό τμήμα: το πρώτο πράγμα που θα κάνει ένα καινούριο παιδί είναι να σε αμφισβητήσει για να δει μέχρι που φτάνουν τα όρια. Φυσικά, όταν έχεις ένα παιδί μπροστά σου μάλλον δεν θα νοιώσεις ότι σε αμφισβήτησε σοβαρά, λόγω του ότι θεωρείς ότι είσαι «ανώτερος» από αυτό (Παρένθεση: έχει υπάρξει περιστατικό σε ιδιωτικό σχολείο όπου δίδασκε δάσκαλος πολεμικών τεχνών και ούρλιαζε λέγοντας στα παιδιά «Σκάστε, μην σας πάρει ο διάολος!». Είναι πραγματικά τραγικό να μην μπορείς να πείσεις ούτε ένα παιδί να σε ακολουθήσει: ίσως πρέπει να αναρωτηθείς μήπως η διδασκαλία δεν είναι το φόρτε σου!). Όταν τα πράγματα μεταφέρονται σε επίπεδο ενηλίκων η παραμικρή διαφωνία  μπορεί να μετατραπεί σε μια έκρηξη εγωισμού από την πλευρά του δασκάλου εάν εκείνος δεν μπορεί να αντιληφθεί τη διαφωνία γενικευτικά αλλά το βλέπει προσωπικά. Αυτό, προφανώς, συνδέεται άμεσα με τον χαρακτήρα και το πόσο ισορροπημένος είναι ο δάσκαλος.

Αυτοπεποίθηση

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά ενός δασκάλου είναι το ότι στέκεται μπροστά σε κοινό ή μαθητές ή όπως αλλιώς μπορούμε να το θέσουμε. Έτσι, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να είναι έτοιμος να δεχθεί όσο κι αν δεν του αρέσει είναι η κριτική. Η κριτική είναι άλλες φορές εποικοδομητική και άλλες φορές στείρα επειδή έχουμε την τάση ως λαός, να έχουμε άποψη για τα πάντα χωρίς να έχουμε προσφέρει το παραμικρό ως έργο στον τομέα στον οποίο ασκούμε κριτική. Αν λοιπόν ο δάσκαλος δεν έχει αυτοπεποίθηση και δεχθεί κριτική αυτό θα έχει δύο αποτελέσματα:

α) ο δάσκαλος θα στοχοποιήσει αυτόν που ασκεί κριτική -στην προκειμένη περίπτωση τον μαθητή του- και

β) μετά θα προσπαθήσει να του αποδείξει ότι κάνει λάθος.

Και ποια θα είναι η συνέχεια; Από τη μία, πιθανόν ο δάσκαλος να απομονώσει τον μαθητή από την ομάδα και ως «πιθανή τιμωρία» να μην τον αφήσει να δώσει εξετασεις επειδη είναι «απείθαρχος» και «εκφέρει γνώμη». Στην περίπτωση αυτή, μικρό το κακό: ο μαθητής μπορεί να αλλάξει σχολή αν θέλει. Από την άλλη, ο δάσκαλος να δείξει στον μαθητή ότι κάνει λάθος. Στα μαθηματικά, αν κάνεις λάθος πράξεις, παίρνεις στην χειροτερη περίπτωση κακό βαθμό. Στις πολεμικές τέχνες, αν αμφισβητήσεις την τεχνική του δασκάλου κι εκείνος αποφασίσει να σου δείξει «το σωστό», αυτό μπορεί να συνεπάγεται πόνο, και, σε χειρότερα στάδια, τραυματισμό. Η βία είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να επιδείξει ένας δάσκαλος πολεμικών τεχνών και δυστυχώς, συνήθως, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την μειωμένη αυτοπεποίθηση.

Νομίζω ότι από όποια τέχνη κι αν προερχόμαστε, όλοι έχουμε ακούσει ότι στο χώρο υπάρχει ένα βίαιος δάσκαλος. Αναρωτηθείτε απλώς αν είναι βίαιος επειδή στόχο έχει να είναι «ρεαλιστικός» ή «λειτουργικός στον δρόμο» όπως λένε μερικοί ή επειδή είναι ανασφαλής και δεν έχει αυτοπεποίθηση; Για να το θέσω αλλιώς, χρησιμοποιώντας ένα απλό παράδειγμα ρεαλιστικής αυτοάμυνας: μου επιτίθεται κάποιος και εγώ απλά τεντώνω το χέρι μου και μπαίνει το δάχτυλό μου μέσα στο μάτι του. Πόση δύναμη απαιτεί αυτό; Πόση βίαα; Σωματικά καθόλου! Ο καθένας μπορεί να το κάνει. Σε ψυχολογικό επίπεδο όμως, απαιτεί μεγάλα ψυχικά αποθέματα για να κάνει κανείς τόσο μεγάλο κακό όπως το να βγάλει το μάτι κάποιου. Αυτό μας δείχνει ότι δεν χρειάζεται καν δύναμη για να είσαι αποτελεσματικός, και ότι πότε δεν πρέπει να δεχόμαστε τη βία επειδή μας κάνει περισσότερο αποτελεσματικούς.

Αυτογνωσία

Η αυτογνωσία είναι ένα πολύτιμο εργαλείο όχι μόνο αναφορικά με τη σωστή συμπεριφορά του δασκάλου αλλά και με τη μετάδοση των γνώσεων που κατέχει. Κάθε δάσκαλος ανάλογα με τα χρόνια που διδασκει, αναπτύσσει στον χώρο τον πολεμικών τεχνών ένα αντίστροφο δίπολο εμπειρίας-δυνατοτήτων. Με τα χρόνια αποκτά τεράστια διδακτική εμπειρία και εκτεταμένη τεχνογνωσία ως προς την επίλυση προβλημάτων μέσα από την επαφή του με εκατοντάδες μαθητές και καταστάσεις. Δυστυχώς όμως, ο πανδαμάτωρ χρόνος τούς λυγίζει όλους, το σώμα αρχίζει να φθίνει. Έχοντας αυτογνωσία, ο δάσκαλος μπορεί να μετατρέπει το μειονέκτημα του σώματος σε πλεονέκτημα μέσω της εμπειρίας. Αν όμως δεν έχει αυτογνωσία και επιμένει να αναζητά τις «δόξες του παρελθόντος» όντας ο ίδιος ανταγωνιστικός ή προτρέποντας τους μαθητές του να είναι ανταγωνιστικοί κάνοντας πράγματα που αυτός δεν κάνει πια, το μόνο που θα καταφέρει είναι να προκαλέσει δυσαρμονία μέσα στην σχολή, έντονο ανταγωνισμό και φυσικά συγκρούσεις μεταξύ των μελών.

Αυτογνωσία σημαίνει λοιπόν να γνωρίζεις τα φυσικά όρια του σώματός σου το οποίο στο χώρο των πολεμικών τεχνών είναι εργαλείο, όσο και τα πνευματικά σου χαρίσματα έτσι ώστε να μπορείς συνδυάζοντας να δώσεις ό,τι καλύτερο, σε εκπαιδευτικό επίπεδο, στους μαθητές σου. Οι μαθητές σου δεν είναι ανταγωνιστές, δεν χρειάζεται να τους αποδείξεις ότι πάντα είσαι καλύτερος από αυτούς, δεν κριτικάρουν ό,τι κάνεις… Είναι οι συνοδοιπόροι σε μια κοινή διαδρομή με ευχάριστες εκπλήξεις, είναι άνθρωποι που έχουν επιλέξει να είναι δίπλα σου, είναι άνθρωποι που σε εμπιστεύονται επειδή βλέπουν πράγματα σε σένα που μερικές φορές ίσως να τα έχεις ξεχάσει κι εσύ ο ίδιος. Οπότε, δάσκαλε, μην βλέπεις τον εαυτό σου ξέχωρα από τους μαθητές σου! Μην ξεχνάς ότι έχεις κι εσύ περάσει από αυτό το σταδιο πριν από καιρό. Έτσι, απλά απόλαυσε τη διαδρομή και δημιουργείστε μαζί αξέχαστες εμπειρίες!

Παναγιώτης Άγριος

United Aikido Dojos chief instructor